Rzecznik Ubezpieczonych: Dziedziczenie w ubezpieczeniach

Wyjątkiem jest roszczenie o zadośćuczynienie w przypadku, gdy zostało ono uznane na piśmie lub gdy za życia poszkodowanego zostało wytoczone powództwo o zadośćuczynienie.

Do dziedziczonych roszczeń należy także roszczenie z art. 446 § 3 k.c., który ustanawia prawo najbliższych członków rodziny zmarłego do stosownego odszkodowania w przypadku pogorszenia się ich sytuacji życiowej - potwierdził to Sąd Najwyższy m.in. w uchwale 7 sędziów z dnia 13 listopada 1969 r. (sygn. akt II CR 326/69, OSP 1971, nr 7, poz. 140). Roszczenie to jest dziedziczone w szczególności, gdy zostanie wcześniej wytoczone powództwo o stosowne odszkodowanie.

Obowiązek naprawienia szkody obejmuje wszelkie koszty wynikłe w wyniku śmierci poszkodowanego. Stosownie bowiem do art. 446 § 1 k.c., jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.

Niezależnie od tego, iż spadkobiercy nabywają spadek w stanie istniejącym w chwili jego otwarcia, a więc w chwili śmierci spadkodawcy, prawo spadkowe przewiduje, że w skład spadku wchodzą także niektóre obowiązki, które wprawdzie nie obciążały spadkodawcy, bo nie wynikały ze stosunków prawnych istniejących za życia spadkodawcy, ale powstały w związku z jego śmiercią lub później i zaliczane są do długów spadkowych.

I tak, stosownie do art. 922 § 3 k.c., do tej grupy obowiązków (długów spadkowych) należą koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku (tj. wydatki poniesione na wykup miejsca na grób, trumnę, ceremonię pogrzebową, wystawienie nagrobka itd.).

Odpowiedzialność za długi spadkowe

Stosownie do art. 924 k.c. spadek otwiera się w chwili śmierci spadkodawcy i w tym momencie, zgodnie z art. 925 k.c. spadkobiercy nabywają spadek, a więc na spadkobierców przechodzą prawa i obowiązki zmarłego podlegające dziedziczeniu i istniejące w chwili otwarcia spadku.

Jako roszczenia majątkowe, co do zasady, do spadku wchodzą  zarówno prawa jak i obowiązki wynikające ze stosunków zobowiązaniowych i dziedziczeniu podlegają obowiązki niezależnie od źródła ich powstania - dotyczy to także świadczeń należnych z tytułu umowy ubezpieczenia, jak i roszczeń o zwrot nadpłaconych składek, czy też roszczenia zakładu ubezpieczeń o zapłatę składki.

Jeżeli spadek dziedziczy kilku spadkobierców, każdy z nich, w chwili otwarcia spadku, nabywa określony ułamkowo udział spadkowy oraz odpowiednie udziały w przedmiotach należących do spadku - dochodzi wówczas do powstania wspólności majątku spadkowego określanej w częściach ułamkowych. Na wniosek spadkobierców może dojść do działu spadku, tj. stwierdzenia nabycia poszczególnych przedmiotów wchodzących do spadku. Art. 1034 § 1 k.c. stanowi, iż do chwili działu spadku, spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe.

W konsekwencji, w wyniku przejścia praw i obowiązków zmarłego na spadkobierców, obowiązek zapłacenia składki należnej z tytułu udzielanej przez zakład ubezpieczeń ochrony ubezpieczeniowej spoczywa na spadkobiercach. Istotą solidarności jest to, iż wierzyciel - w tym przypadku zakład ubezpieczeń może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych.

Wszyscy spadkobiercy, którzy nabyli spadek, są dłużnikami solidarnymi,  przy czym jeżeli jeden ze spadkobierców spełni świadczenie, może żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości udziałów. Z uwagi na wprowadzenie odpowiedzialności solidarnej spadkobierców, zastosowanie będą miały także przepisy art. 366 i nast. k.c.

Zgodnie z § 2  przepisu art. 922 k.c., od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe jedynie w stosunku do wielkości swych udziałów, zatem od tego momentu spadkobierca może odmówić spełnienia świadczenia w wysokości wyższej, niż odpowiadający wielkości jego udziałów.

Wykazanie praw do spadku

W przypadku wystąpienia szkody, zakład ubezpieczeń jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania właścicielowi zniszczonej rzeczy, a później jego spadkobiercom. Jednak spadkobierca, aby skutecznie dojść praw wynikających z dziedziczenia winien je wykazać postanowieniem o nabyciu spadku.

Stosownie bowiem do art. 1027 k.c. względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia. Zakłady ubezpieczeń najczęściej wstrzymują się z wypłatą odszkodowania do momentu okazania przez spadkobiercę postanowienia o nabyciu spadku; ubezpieczyciel ma także możliwość złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego.