Rzecznik Ubezpieczonych: Dziedziczenie w ubezpieczeniach

Warto zauważyć, iż o ile roszczenia o naprawienie szkody jako ściśle związane z osobą zmarłego najczęściej nie są dziedziczone, o tyle obowiązek odszkodowawczy zmarłego sprawcy szkody na spadkobierców przechodzi.  

Kolejną grupą praw i obowiązków niewchodzących w skład spadku są prawa i obowiązki, które z chwilą śmierci spadkodawcy przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Istnieje wiele przepisów wskazujących jako spadkobierców konkretne osoby, jak na przykład  przepis art. 691 § 1 k.c., stanowiący, iż w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą.

Na gruncie ubezpieczeń prawo, które z chwilą śmierci przechodzi na inną osobę jest wskazane w art. 831 § 3 k.c., regulującym kwestię dziedziczenia sumy ubezpieczenia. Stosownie do art. 831 § 1 k.c. ubezpieczający może wskazać jedną lub więcej osób uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia w razie śmierci osoby ubezpieczonej; może także zawrzeć umowę ubezpieczenia na okaziciela.

Przepis powołanego artykułu daje też ubezpieczającemu możliwość zmiany lub odwołania każdego z tych zastrzeżeń w każdym czasie. O ile, stosownie do art. 829 § 2 k.c., w przypadku zawarcia umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek rozpoczęcie świadczenia ochrony ubezpieczeniowej uzależnione jest od wyrażenia przez ubezpieczonego zgody, o tyle skuteczność wskazania uprawnionego (uposażonego) nie jest uzależniona od wyrażenia zgody przez tego uprawnionego.

Zgoda taka nie jest wymagana   ani w przypadku umów na własny rachunek, ani też na rachunek cudzy. Wskazanie uprawnionego jest oświadczeniem woli ubezpieczającego, w związku z tym dla skuteczności tego oświadczenia nie jest wymagana zgoda ani osoby uprawnionej ani też zakładu ubezpieczeń.

Znaczenie decyzji ubezpieczającego co do wskazania osoby uprawnionej znajduje swoje odbicie w przepisie art. 831 § 3 k.c. Przepis ten stanowi, iż suma ubezpieczenia przypadająca uprawnionemu nie należy do spadku po ubezpieczonym. Jest to przepis, który w sposób szczególny reguluje kwestię dziedziczenia sumy ubezpieczenia - uregulowanie to wyłącza stosowanie w tym przypadku przepisów prawa spadkowego - prawo do sumy ubezpieczenia nie może być także przedmiotem rozporządzenia testamentowego.

Nie można jednak wykluczyć sytuacji, w której wskazana w umowie osoba uprawnionego nie jest zbieżna z zapisem dokonanym w testamencie, w którym jako osobę uprawnioną do odbioru świadczenia z umowy ubezpieczenia wskazana została inna osoba. W takiej sytuacji należy przyjąć, iż wiążące tu będzie wskazanie uprawnionego z uwagi na odrębne uregulowanie tego zagadnienia - skutkiem bowiem złożenia przez ubezpieczającego oświadczenia wskazującego uprawnionego, świadczenie to zostaje wyłączone ze spadku.

Nadto, zakład ubezpieczeń będąc dłużnikiem winien wykonać zobowiązanie zgodnie z postanowieniami zawartymi w umowie, w tym respektując nieodwołane przez ubezpieczającego oświadczenie co do wskazania osoby uprawnionej.

Określając osobę uprawnioną do otrzymania świadczenia z umowy ubezpieczenia na życie, ubezpieczający może wskazać także osobę z kręgu osób dziedziczących zgodnie z przepisami prawa spadkowego.

Dziedziczenie roszczenia o naprawienie szkody i obowiązku naprawienia szkody

Wyłączając prawa i obowiązki niepodlegające dziedziczeniu z uwagi na wprowadzenie przesłanek negatywnych, np. prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy, do spadku wchodzą zarówno niektóre roszczenia o naprawienie szkody majątkowej wynikające z odpowiedzialności deliktowej i kontraktowej, jak i obowiązek naprawienia szkody deliktowej i kontraktowej.

Tak jak wspomniano wcześniej, roszczenia o naprawienie szkody jako ściśle związane z osobą zmarłego, choć z pewnymi wyjątkami, najczęściej dziedziczone nie są.