Kryterium zatrudnienia w kraju niekonstytucyjne

Podstawa wymiaru emerytury lub renty pracownika zatrudnionego za granicą nie może być różnicowana w zależności od tego, czy pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę w kraju. Taka zależność narusza konstytucyjną zasadę równości – orzekł Trybunał Konstytucyjny.

Wątpliwości co do ustalania wysokości świadczenia zgłosił Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim. W skierowanym do TK pytaniu prawnym wniósł o zbadanie zgodności § 10 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent, w zakresie w jakim pomija pracowników nie zatrudnionych w kraju przed wyjazdem za granicę, z art. 32 Konstytucji i art. 2a ust. 1 w zw. z ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Zasada równego traktowania o której mowa we wspomnianych przepisach dotyczy w szczególności: 

1. warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych,
2. obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne,
3. obliczania wysokości świadczeń,
4. okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń. 

Ubezpieczony, który uważa, że nie zastosowano wobec niego zasady równego traktowania, ma prawo dochodzić roszczeń z tytułu ubezpieczeń z ubezpieczenia społecznego przed sądem.

Zgodnie z kwestionowanym przepisem, jeżeli w okresie, z którego wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru pracownik był zatrudniony za granicą, do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się kwoty, od których za okresy zatrudnienia opłacono w kraju składkę na ubezpieczenie społeczne. Alternatywnie, jeśli okres zatrudnienia za granicą przypada przed dniem 1 stycznia 1991 r. przyjmuje się kwoty wynagrodzenia przysługującego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę.  

Taka regulacja narusza konstytucyjną zasadę równości oraz zasadę niedyskryminacji. Wydając rozporządzenie pominięto dopuszczalność ustalenia podstaw wymiaru składki na podstawie tzw. wynagrodzeń zastępczych osób, które przed rozpoczęciem pracy za granicą nie wykonywały pracy w kraju. Natomiast dla osób zatrudnionych w kraju przed wyjazdem taką możliwość przewidziano.

Taka sytuacja może skutkować nieuprawnionym różnicowaniem wysokości emerytur poprzez zaniżenie wysokości emerytury osobom niepracującym przed wyjazdem w kraju. 

Podczas rozprawy, która odbyła się 2 lipca 2012 r. TK orzekł, że § 10 pkt 2 przedmiotowego rozporządzenia w zakresie, w jakim uzależnia ustalenie podstawy wymiaru emerytury lub renty od tego, czy pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę w kraju jest niezgodny z konstytucyjną zasadą równości.

Przepis nie uwzględnia wypadków, gdy pracownik nie był wcześniej zatrudniony w kraju, a praca za granicą była jego pierwszym miejscem zatrudnienia. Ustawodawca uzależnił więc sposób ustalania wymiaru emerytury lub renty dla osób, które przed 1 stycznia 1991 r. pracowały za granicą jedynie od tego, czy wcześniej były zatrudnione w Polsce. Takie zróżnicowanie jest nieuzasadnione, przez co powoduje dyskryminację określonej grupy pracowników przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury lub renty.