Odpowiedzialność cywilna lekarzy i personelu medycznego jest tematem, który szczególnie ostatnio stał się aktualny. Mamy coraz więcej procesów cywilnych wytaczanych zakładom opieki zdrowotnej czy lekarzom, w których poszkodowani dochodzą odszkodowań z tytułu błędów w diagnozowaniu, czy leczeniu, skutkujących trwałym uszczerbkiem na zdrowiu, czy nawet śmiercią pacjenta.

Pomocą poszkodowanym zajmują się powstające licznie w ostatnich latach wyspecjalizowane kancelarie prawne. Dlatego wydaje się, że jest to stosunkowo poważny problem, któremu warto się przyjrzeć bliżej.

W jakich przypadkach możemy mówić o odpowiedzialności cywilnej lekarzy?

Trzeba tu zaznaczyć, że odpowiedzialność cywilna w analogicznym zakresie obejmuje też i personel medyczny (pielęgniarki, położne i innych).Odpowiedzialność cywilną ponoszą także publiczne i niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej.  Zainteresowanych tym tematem w sposób bardziej szczegółowy odsyłam do artykułu lek. Łukasza Szleszkowskiego z Katedry Medycyny Sądowej AM we Wrocławiu, Zakład Prawa Medycznego - „Odpowiedzialność cywilna lekarza” (www.forensic.am.wroc.pl/zms/29.ppt).

Korzystając również z cyt. art. Ł. Szleszkowskiego – odpowiedzialność cywilna lekarza może być zarówno odpowiedzialnością deliktową, a więc powstałą wskutek czynu zabronionego, jak i kontraktową, np. jeżeli lekarz prowadzący praktykę prywatną zawarł umowę (podjął się leczenia) z pacjentem.

W potocznym rozumieniu szkodą jest uszkodzenie ciała, czy rozstrój zdrowia, utrata zdolności do wykonywania pracy zarobkowej, czy zwiększenie się potrzeb osoby poszkodowanej (np. rehabilitacja, konieczność korzystania ze stałej opieki osób trzecich itp.). Szkodami są również trwałe oszpecenie (np. w wyniku źle przeprowadzonej operacji kosmetycznej), czy straty moralne (np. powstałe w wyniku oszpecenia).  Ten rodzaj strat określa się stratami „na osobie”.

Drugim rodzajem strat są, na ogół wiążące się ze stratami osobowymi, straty „na majątku”. Będziemy mieć tu do czynienia z:

• całkowitą lub częściową utratą zdolności do wykonywania pracy zarobkowej,
• kosztami leczenia ( rehabilitacji) wynikającymi z uszkodzenia ciała czy rozstroju zdrowia,
• pogorszeniem się realnych możliwości zapewnienia sobie przez poszkodowanego odpowiedniego standardu życiowego, w tym utrata np. możliwości znalezienia dobrze płatnej pracy, zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami, uruchomienia własnej działalności gospodarczej itp.,
• wydatki uzasadnione stanem poszkodowanego,
• utrata źródeł dochodów
• w przypadku śmierci: koszty pogrzebu, utrata środków utrzymania, pogorszenie sytuacji życiowej  (koszty dotyczące osób trzecich – rodziny),

Okazuje się, że nie każde uszkodzenie ciała dokonane przez lekarza może zostać uznane za szkodę.

Jeżeli uszkodzenie ciała zostało dokonane w trakcie zabiegu wykonywanego zgodnie z zasadami sztuki lekarskiej i konieczne było dla ratowania życia to nie jest wyrządzenie szkody. (Ł. Szleszkowski op.cit.). Bywa, że o tym czy taka sytuacja miała miejsce decyduje Izba Lekarska lub nawet sąd.

Natomiast jeżeli szkoda zaistniała wskutek nawet prawidłowego leczenia (zabiegu), ale wykonywanego bez zgody pacjenta, lekarz ponosi z jej tytułu odpowiedzialność cywilną. W Polsce nie są to jeszcze częste przypadki, ale się zdarzają, gdy np. zasady religijne nie pozwalają na dokonanie zabiegu, nawet w przypadku zagrożenia życia (np. transfuzja krwi). Jeżeli pacjent jest świadomy w stopniu pozwalającym na właściwą ocenę swej sytuacji sprawa jest pozostawiona jego decyzji, gorzej, jeżeli jest pozbawiony zdolności rozpoznawania, a lekarz nie jest świadomy, że przynależność religijna pacjenta stanowi przeszkodę w zastosowaniu danej procedury medycznej. Jak na razie w postępowaniu sądy powszechne w Polsce kierują się uznaniem jako priorytetu zasady ratowania życia wszelkimi dostępnymi środkami. Inaczej jest np. w USA, gdzie dochodzi do paradoksalnych orzeczeń o pierwszeństwie zasad religijnych nad zasadami etyki lekarskiej i bywają zasądzone znaczne sumy odszkodowań pacjentom, których zasady religijne zostały złamane przez lekarza, dla skutecznego ratowania życia.

Trudno jest omawiać wszelkie przypadki zakresu odpowiedzialności cywilnej lekarzy i personelu medycznego np. w zależności od stosunku pracy z zakładem opieki zdrowotnej, formy prowadzenia praktyki lekarskiej itp. Wyczerpujące informacje na ten temat można znaleźć w cytowanym artykule lek. Łukasza Szleszkowskiego.

Problem odpowiedzialności cywilnej w podobnym stopniu dotyczy również farmaceutów. Błędy i zaniedbania w przygotowaniu leków recepturowych, przechowywaniu czy wydaniu leków gotowych skutkują również podobnie jak w przypadku lekarzy rozstrojem zdrowia, inwalidztwem, utratą zdolności do pracy czy nawet zgonem poszkodowanego. W przypadku farmaceutów częściej mamy do czynienia z odpowiedzialnością cywilną deliktową, gdyż  szkoda zdrowotna pacjenta wynika głównie z: omyłki, niezachowania należytej staranności, zaniedbania itp.

Zakres odpowiedzialności cywilnej dla zawodów medycznych jest bardzo szeroki i często „zapomnienie” o tym fakcie powoduje zaskakujące dla winnych skutki w sferze prawa cywilnego w postaci konieczności naprawienia szkody bądź poprzez odszkodowanie, a bywa, że i konieczność wypłacania poszkodowanemu dożywotniej renty. Orzeczenia sądów w tym względzie są coraz surowsze. Jest to zjawisko jak najbardziej pozytywne i na szczęście można już powoli „włożyć między bajki” opinie o solidarności korporacyjnej lekarzy i wzajemnym „kryciu błędów”. W większości przypadków opinie biegłych z zakresu medycyny powoływanych przez sądy są w pełni obiektywne.

Lech Michejda