Powodzie i wichury w latach 1997, 2002 i 2008 pochłonęły w Polsce 571,4 mln zł rządowej i samorządowej pomocy. Tymczasem w krajach wysoko rozwiniętych standardem jest powszechny system ubezpieczeń katastroficznych. Jest to skuteczne zabezpieczenie przed ryzykiem szkód wywołanych przez żywioły. Chroni obywateli na wypadek niszczycielskich działań przyrody, a budżet państwa – przed dodatkowymi, nieprzewidzianymi wydatkami.

W Polsce najbardziej dały się we znaki wielkie powodzie w latach 1997 i 2002 r. oraz wichury w 2008 r. Spowodowały ogromne straty, a ich pokrycie spoczęło na budżecie państwa i budżetach lokalnych. Pomoc państwa w zakresie remontów lub odbudowy budynków pochłonęła 571,4 mln zł. Odszkodowania dla rodzin dotkniętych skutkami katastrof w samym tylko 2008 r. wyniosła 52,1 mln zł.

Dlatego problematyka ubezpieczeń katastroficznych w Polsce jest w ostatnich latach coraz częściej poruszana zarówno przez przedstawicieli środowisk rolniczych, biznesowych, naukowych i politycznych. Stała się szczególnie ważna odkąd nasileniu uległo występowanie w Polsce szkód będących następstwami żywiołów.
W naszej strefie geograficznej doszło do zmian klimatycznych, których efektem są cieplejsze zimy i gorętsze lata. Zimą silne mrozy pojawiają się rzadko, ale mają gwałtowny przebieg. Latem upały stają się bardziej dotkliwe. Skutkiem tych zmian są żywioły nawiedzające Polskę znacznie częściej niż przed laty.

Gwałtowne odwilże – następujące po silnych mrozach – wywołują powodzie. Upalne lata przynoszą dotkliwe susze i gwałtowne burze. Tymczasem rozwinięte kraje europejskie na takie sytuacje przygotowane są lepiej niż Polska. Przyjęto w nich rozwiązania prawne, obejmujące m.in. systemy ubezpieczeń od skutków katastrof, które zabezpieczają obywateli na wypadek niszczycielskich działań przyrody. Obejmują one m.in. obowiązkowe ubezpieczenia katastroficzne, tworzenie obowiązkowych funduszy, a także opcjonalne ubezpieczenia na wypadek żywiołów.

W wielu krajach powszechność dobrowolnych ubezpieczeń katastroficznych sięga 100 proc. i jest wystarczającym zabezpieczeniem przed ryzykiem szkód wywołanych przez żywioły. Rozwiązania te chronią na wypadek występowania burz, huraganów, powodzi, gradobicia, zniszczeń spowodowanych przez wodę, śnieg, lawiny, suszę, osuwiska, osiadanie gruntu, trzęsienie ziemi, pożary lasów, uderzenia pioruna, a nawet erupcje wulkanów.
Jaka zatem powinna być rola Państwa i samorządów, by skutecznie przeciwdziałać skutkom katastrof naturalnych? Doświadczenia europejskie wskazują, że z najlepszym skutkiem realizowana jest ona poprzez:

 opracowanie kompleksowych map terenów zagrożonych katastrofami naturalnymi, zwłaszcza powodziami,
 wprowadzenie zakazu stawiania  budynków na terenach zagrożonych katastrofami do planów zagospodarowania przestrzennego
 działania zmierzające do przeniesienia z zagrożonych terenów siedzib ludzkich, obiektów komunalnych i działalności gospodarczej
 działania edukacyjne skierowane do społeczeństwa odnośnie przeciwdziałania skutkom katastrof naturalnych
 promowanie konieczności powszechnego ubezpieczania się od ryzyk katastroficznych
 budowanie planów zarządzania ryzykiem, opracowywanie i budowanie systemów wczesnego ostrzegania
 gotowość do niesienia pomocy w ratowaniu życia i mienia poszkodowanym,
 pierwsza pomoc osobom, które ucierpiały w wyniku klęski żywiołowej
 występowanie w roli gwaranta wypłaty odszkodowań z tytułu zawartych umów ubezpieczenia

Istotną rolę odgrywają tam także ubezpieczyciele, zabezpieczając majątek obywateli na wypadek wystąpienia klęsk żywiołowych poprzez:

 wprowadzenie tanich i prostych ubezpieczeń od skutków klęsk żywiołowych,
 ustalenie jednolitych rynkowych zasad i organizacji likwidacji szkód,
 upowszechnianie idei ubezpieczania się wśród właścicieli nieruchomości,
 ścisłą współpracę z rządem w celu zapewnienia szybkiej i skutecznej likwidacji szkód oraz sprawnego wykorzystania gwarancji odszkodowawczych Państwa,

Wieloletnie doświadczenia europejskie wskazują na kilka istotnych cech, jakie powinien spełniać nowoczesny system ubezpieczeń katastroficznych. To między innymi powszechne polisy na wypadek klęsk żywiołowych. Zakres ochrony obejmuje huragan, powódź, trzęsienie ziemi, osuwanie ziemi.  Ubezpieczeniu podlegają wszystkie mieszkania i budynki mieszkalne (jedno i wielorodzinne), budynki w stadium budowy, rozbudowy itp. Państwo pełni tu rolę ubezpieczyciela ostatniej szansy tworząc rezerwę celową, uruchamianą w ściśle określonych sytuacjach przy wysokim natężeniu szkód. Analizując i wykorzystując doświadczenia europejskie  przy tworzeniu podobnego systemu w Polsce warto jest rozważyć wprowadzenie powszechnego systemu ubezpieczania takich ryzyk, obejmującego m.in. jednolite zasady likwidacji szkód we wszystkich zakładach ubezpieczeń.

 Takie konkluzje Polska Izba Ubezpieczeń przedstawi na konferencji pt. „Polska Gmina – Europejski Standard”, która odbędzie się 5 marca br. w Kielcach, przy udziale Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.

PIU, Warszawa, 3 marca, 2009r.